Η ομαδική ανάλυση στηρίζεται καταρχήν στις βασικές ψυχαναλυτικές αρχές του Freud αλλά και σε συνεισφορές των συνεχιστών του. Λειτουργεί με γνώμονα την παραδοχή ότι η μεταφορά στοιχείων από το ασυνείδητο στο συνειδητό και η μετατροπή των φαντασιώσεων σε λόγο μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά. Ο Foulkes αναφερόμενος στο ψυχικό σύμπτωμα σημειώνει: “Τα συμπτώματα αυτιστικά και ακατάλληλα για να τα μοιραστεί το άτομο με τους άλλους, ασκούν για αυτόν ακριβώς το λόγο μια αυξανόμενη πίεση στο άτομο στο να τα εκφράσει. Όσο δεν βρίσκεται καλύτερος τρόπος να επικοινωνηθεί το σύμπτωμα, το άτομο δεν μπορεί να βρει ανακούφιση.”

Στηρίζεται επιπλέον στην αντίληψη ότι ο ψυχισμός του ατόμου λειτουργεί με γνώμονα την αποφυγή της δυσαρέσκειας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, τίθενται σε λειτουργία οι αμυντικοί μηχανισμοί, με γνωστότερο όλων την απώθηση. Ενώ οι άμυνες λειτουργούν προστατευτικά για τον ψυχικό κόσμο του ατόμου, σε βάθος χρόνου μπορούν να μετατραπούν σε άκαμπτες δυσλειτουργικές δομές που ανακόπτουν την εξέλιξη του.

Η ομαδική ανάλυση παρατηρεί και αξιοποιεί τη λειτουργία της μεταβίβασης, της διαδικασίας δηλαδή σύμφωνα με την οποία το άτομο στη σχέση του με το συντονιστή αλλά και στη σχέση του με τα άλλα μέλη της ομάδας, αργά ή γρήγορα, θα αναπαράγει τον τρόπο που έχει σχετιστεί και συνεχίζει να σχετίζεται με τους σημαντικούς άλλους. Η ανάλυση των λεπτομερειών αυτού του φαινομένου, (της τάσης για επανάληψη του τρόπου σχετίζεσθαι), μπορεί να φανερώσει τα χαρακτηριστικά των αντικειμένων που έχει εσωτερικεύσει το άτομο και που επιδρούν καθοριστικά στις τρέχουσες διαπροσωπικές του σχέσεις. Έτσι σχηματικά, αν το άτομο ως παιδί βίωσε τη μητέρα ως «απορριπτική» και μεγάλωσε νιώθοντας ότι προσπαθεί χωρίς επιτυχία να την ικανοποιήσει, θα αναπαράγει την ίδια ποιότητα σχέσης –τουλάχιστον σε κάποια σημεία- και με άλλα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του. Η δημιουργία και ανάπτυξη νέων σχέσεων, θα του προσφέρει την ευκαιρία να εξετάσει αυτόν τον οικείο τρόπο επαφής και επικοινωνίας αλλά και να βιώσει συναισθηματικά και να αντιληφθεί γνωστικά την ύπαρξη εναλλακτικών δυνατοτήτων πέρα από την επανάληψη του τραυματικού τρόπου.

Ο όρος ανάλυση υποδηλώνει τέλος τη θεμελιώδη στάση της μη παρεμβατικότητας από μέρους του συντονιστή, αυτής της στάσης αποχής και μη εμπλοκής με το αντικείμενο της ανάλυσης. Αυτή η στάση δεν εξισώνεται με την αδιαφορία και την ψυχρότητα. Συνιστά όμως μια θέση που αφορά στην τήρηση της απαραίτητης απόστασης ώστε το άτομο να χρησιμοποιήσει τον συντονιστή και όχι ο συντονιστής να χειραγωγήσει το άτομο.

Πέρα από τη σημαντική επίδραση των ψυχαναλυτικών αρχών, η ομαδική ανάλυση χρωστάει πολλά στον Kurt Lewin και τη θεωρία του πεδίου που εκείνος ανέπτυξε. Η ομάδα γίνεται αντιληπτή σαν ένα δυναμικό όλον που λειτουργεί στο κοινωνικό πεδίο, και του οποίου οι δομικές ιδιότητες είναι διαφορετικές από τις δομικές ιδιότητες των υποτμημάτων από τα οποία αποτελείται. Συνεπώς και οι άνθρωποι που απαρτίζουν την θεραπευτική ομάδα, δημιουργούν ένα ολοκληρωτικά νέο σώμα που ξεπερνάει τα μέλη του, επηρεάζει και επηρεάζεται από καθένα από αυτά.

Μια άλλη συνεισφορά έρχεται από τον Kurt Goldstein, νευρολόγο δίπλα στον οποίο ο Foulkes μαθήτευσε για δύο χρόνια. Από εκείνον δανείστηκε την βασική εικόνα ενός δικτύου που αποτελείται από επιμέρους κομβικά σημεία. Ο Goldstein προσλάμβανε κάθε ολοκληρωμένη πράξη του κεντρικού νευρικού συστήματος με όρους μοναδικών νευρώνων, που ωστόσο δεν λειτουργούν σε απομόνωση αλλά συνιστούν τμήμα ενός επικοινωνούν δικτύου. Κατ” αναλογία ο Foulkes υποστήριξε ότι κάθε άτομο είναι τμήμα ενός κοινωνικού δικτύου και μόνο τεχνητά μπορεί να ειδωθεί σε απομόνωση από τους άλλους.

Από τις παραπάνω ιδέες προέκυψε η εννοιολογική σύλληψη της matrix ή μήτρας ως ένα ψυχικό δίκτυο επικοινωνίας, που μας επιτρέπει να προσλάβουμε τα μέλη μιας θεραπευτικής ομάδας ως κομβικά σημεία ενός τέτοιου δικτύου. Τα μέλη- κομβικά σημεία παράγουν το δίκτυο και ταυτόχρονα διαπερνώνται από αυτό. Πρόκειται για ένα ομαδικό φαινόμενο που εξελίσσεται με αργό ρυθμό και όπου κάθε ατομική έκφραση βρίσκει το νόημα της σε σχέση με την ομαδική συνθήκη.

Εδώ βρίσκουμε ξανά την συμπληρωματικότητα φόντου και μορφής και παρατηρούμε την επίδραση της θεωρίας Gestalt στην δόμηση της ομαδικής ανάλυσης. Η βασική ιδέα που δανείστηκε ο Foulkes από αυτήν, είναι ότι η συνεισφορά του καθενός αποκτά την ιδιαίτερη διάσταση της καθώς ξεπηδά από το φόντο της ομάδας ως όλον.

Οι βασικές αρχές της ομαδικής ανάλυσης μπορούν να εφαρμοστούν “σε κάθε σχηματισμό ανθρώπινων ομάδων ακόμα και αν αυτές δεν είναι πρωταρχικά θεραπευτικές”.

Σύμφωνα με τις αρχές αυτές:

α) η συνολική κατάσταση (με τις αντικειμενικές τις συνθήκες και τους ρητούς ή άρρητους κανόνες της) είναι το πλαίσιο αναφοράς για την κατανόηση και την ερμηνεία κάθε παρατηρήσιμου γεγονότος μέσα στην ομάδα

β) όλα τα μέλη συναντιούνται τακτικά σε μια πλήρη και ειλικρινή συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών. Στόχος είναι η επίτευξη της μέγιστης αμοιβαίας συνειδητοποίησης και επικοινωνίας.

Οι άλλες δύο αρχές αφορούν στη λειτουργία του συντονιστή που οφείλει να είναι “υπηρέτης και ακόλουθος της ομάδας” και να εξετάζει την ομαδική συνθήκη όχι όπως φαίνεται αλλά όπως πραγματικά είναι.

Στην ομαδική ανάλυση δίνεται έμφαση τόσο στο περιεχόμενο της συζήτησης όσο και στο πεδίο επικοινωνίας που δημιουργείται, στο μεταβατικό χώρο που δομούν σιγά σιγά τα μέλη μέσα από την επικοινωνία και τη συμμετοχή τους.

Το άτομο παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στην ομαδική ανάλυση. Ωστόσο έχει την ευκαιρία να πειραματιστεί με μία πολύ ιδιαίτερη συνθήκη που ο Heigl ορίζει ως “πολλαπλότητα” (plurality). Στα πλαίσια της πολλαπλότητας το κάθε μέλος αναφέρεται στον εαυτό του με πλαίσιο αναφοράς τους άλλους, σε σχέση με τους οποίους ορίζει τον εαυτό του σαν μοναδικό και σαφή. Σε αυτά τα πλαίσια, το άτομο θα πρέπει να αποκηρύξει την φαντασίωση της παντοδυναμίας και της απόλυτης αυτονομίας. Αυτό σημαίνει σε τελική ανάλυση ότι το άτομο θα επιβεβαιώσει το βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους , πάντα με σεβασμό στην δική του ξεχωριστή προσωπικότητα.